کتاب جامع السعادات یکی از شناخته شده ترین کتابهای اخلاقی شیعی است. کتاب معراج السعاده نگاشته فرزند ملا محمد مهدی نراقی یعنی ملا احمد نراقی ترجمه و اقتباسی از کتاب جامع السعادات است. این کتاب برای فارسی زبانان شناخته شده ترین کتاب اخلاقی است.
ویژگیهای جامع السعادات
کتاب جامع السعادات، از مهمترین کتب اخلاق عقلی در میان تالیفات عالمان شیعه دانسته شده است. نویسنده کتاب، ملا محمدمهدی نراقی، بیش از ۳۰ اثر در فقه، اصول فقه، اخلاق، و همچنین ریاضیات دارد. دیوان شعر او نزدیک به سه هزار بیت بوده است که نزدیک به ۳۰۰ بیت از آن در دسترس است.
علامه محمدرضا مظفر که مقدمه وی در ابتدای جامع السعادات آمده، علت جایگاه رفیع جامع السعادات را به دلیل ایمان و اخلاق الهی نویسنده آن دانسته است. وی معتقد است کتاب جامع السعادات، به خودی خود، چیزی بیش از سایر کتابهای مشابه ندارد.
یکی از جنبههای اهمیت و تمایز جامع السعادات، برخورداری از هر دو جنبه عقلی و نقلی است؛ بر خلاف آثاری مانند تهذیب الاخلاق و اخلاق ناصری که نقلی و عملی هستند. و همچنین بر خلاف آثاری مانند احیاء علوم الدین، کیمیای سعادت و المحجه البیضاء که نظری و فلسفی هستند.
جامع السعادات از نظر ملا احمد نراقی
ملا احمد نراقی در تمجید از کتاب جامع السعادات چنین نگاشته است:
وبهترین نسخ کتب از حیثیت نظم و ترتیب و حسن ترکیب و تعبیر لایق و تحقیق فایق و اشتمال بر آیات و اخبار وارده در شریعت و احتوای بر مقالات ارباب عرفان و اساتید حکمت که در این فن شریف تالیف و تصنیف شده کتاب موسوم به جامع السعادات است.
که از تالیفات عالم حامل و عارف واصل و حکیم کامل و فقیه فاضل والد ماجد بزرگوار این ذره بی مقدار است.
از این رو باید به نقش به سزای این پدر و مادر در گسترش ارزشهای اخلاقی شیعه اذعان نمود. و اعتراف کرد که این دو مؤلف نستوه در نشر و گسترش ارزشهای اخلاقی جامعه تشیع و تربیت و تهذیب آنان در طی سالیانی متمادی – که هم چنان استمرار یافته – چه نقش به سزایی داشته اند.
مؤلف جامع السعادات انگیزه خود را از تالیف کتاب به روشنی تبیین نکرده است. اما به نظر می رسد که رویکرد ایشان به اخلاق و عرفان نظری و عملی در نگارش آن موثر بوده است.
از نگاه فرزندش (ملا احمد) او عالمی عامل، عارفی واصل و حکیمی کامل ساخته است. و نیز فقدان به سامانی در نگاشته های اخلاقی پیش از ایشان، از عوامل اصلی اقدام او برای تالیف این کتاب بوده است.
مؤلف خود در تبیین عامل دوم چنین آورده است:
… از آنجا که [نظرگاه های فلاسفه و شریعت اسلامی در زمینه اخلاق] به صورت پراکنده و غیرمنسجم در موارد و جاهای مختلف آمده، دسترسی به آنها برای بسیاری دشوار شده است؛
ضروری بود در یک دفتر فراهم آید تا بهره جستن از آنها برای همگان میسر گردد. بدین خاطر من در این کتاب گزیده خلاصه آن چه را که از شریعت اسلامی و عارفان و فلاسفه در زمینه اخلاق رسیده، گرد آورده ام.
درباره میزان موفقیت مؤلف در به سامان دادن دانش اخلاق مرحوم مظفر معتقد است که پیش از علامه نراقی -با صرف نظر از پیشوای این دانش، یعنی ابن مسکویه (متوفای ۴۲۱ ق) و ملا محسن فیض کاشانی (متوفای ۱۰۹۱ ق)- کتاب جامعی به سان جامع السعادات که بر بنیاد علمی و فلسفی تکیه داشته باشد، پدید نیامده است.
ساختار کتاب
جامع السعادات به تصریح مؤلف تنها یک بخش از حکمت عملی قدیم -یعنی اخلاق- را دربرمی گیرد. و درباره سایر بخشهای حکمت قدیم مانند: تدبیر منزل وسیاست مُدُن سخن نمیگوید. زیرا غرض وی از تألیف آن، تنها بحث درباره چگونگی اصلاح نفس و تهذیب اخلاق بوده است.
این کتاب مشتمل بر سه باب است:
باب اول در مقدماتی که در آن مباحث کلی و مبانی علم اخلاق مطرح شده است. از قبیل:
تجرد و بقای نفس، تأثیر طبیعت آدمی بر اخلاق، نقش تربیت در اخلاق، شرف علم اخلاق به سبب شرافت موضوع و غایتش، ترکیب حقیقت انسان از وجوه متقابل و اینکه غایت سعادت، تشبه به مبدأ یا خالق یعنی خداست.
باب دوم درباره اقسام اخلاق می باشد. شامل مباحثی مانند:
اقسام فضائل و رذائل، بحث درباره فضائل چهارگانه (حکمت، عدالت، شجاعت و عفت)، حقیقت عدالت، حد وسط (اعتدال) و افراط و تفریط در اخلاق است.
باب سوم کتاب هم درباره اخلاق پسندیده، شامل یک مقدمه و چهار فصل است.
نسخه دیجیتال ترجمه متن کامل جامع السعادات
کتاب شریف جامع السعادات توسط انتشارات قائم آل محمد و به قلم کریم فیضی در دو جلد ترجمه شده است. این کتاب با قیمت یک میلیون و پانصد هزار ریال (۱۵۰هزار تومان) انتشار یافته است.
نسخه دیجیتال کتاب ترجمه متن کامل جامع السعادات توسط کتابخانه همراه نور با فرمت متنی آماده گردیده و با قیمت ۲۰ هزار ریال در اختیار محققین و علاقه مندان به اخلاق و خودسازی قرار گرفته است.
این کتاب در کتابخانه دیجیتال نور (نورلایب) نیز ارائه شده است.
سایر کتابهای روز معرفی شده در وبلاگ همراه نور را نیز دنبال کنید.